Nasıl Yapılır

Kapat

Roma Rakamı – Roma Rakamı Nedir – Roma Rakamları -Roma Rakamı Yazılışları- Romen Rakamları-Roma Rakamı Sembolleri-Roma Rakamlari Tablosu

Romalılar, Eski Mısırlıların yıllarca önce yaptıkları gibi, önceleri bazı sembolleri tekrarlayarak sayıları tasarladılar.

Bunların nümerik değerleri şöyledir; I=1, V=5, X=10, L=50, C=100, D=500, M=1000

Bugün de zaman zaman kullanılan bu harfler, yan yana getirilerek daha büyük sayılar oluşturulabilir. Mesala “25″,”XXV” şeklinde yazılır.,

Bu sayılar yazılırken uyulması gereken bazı kurallar vardır:

  • * Bir harf, en fazla üç defa yan yana yazılabilir.
  • * Bir harfin sağına, kendisinden daha küçük değerli bir harf gelirse, toplanarak okunur. XI=11 , DCX=610 , LXXVII= 77 gibi.
  • * Sol tarafa yazıldığında ise çıkarılır. XC=90, IL=49, CD=400 gibi. Sadece bir harf yazılabilir.
  • * Hem sağa, hem de sola daha küçük değerli harfler yazılarak farklı rakamlar yazılabilir. CMLI=951, XLVII=47, CDLV=455 gibi.
  • * Roma rakamı ile yazılabilecek en büyük ve en uzun sayı “3888″ dir.(MMMDCCCLXXXVIII)
  • * Çok sık olmamakla beraber daha büyük sayılara ihtiyaç hissettiklerinde harflerin değerini “1000″ kat arttırmak için üzerlerine çizgi çizmişlerdir.

Üzerinde çizgi olan harf değerleri de şöyledir; V=5000, X=10000, L=50000, C=100000, D=500000, M=1000000

Dört işlem yapma zorluğu sebebi ile günümüzde fazla kullanılmamaktadır. Bazı usuller geliştirilse de çok büyük sayılara sıra gelince yetersiz kalmaktadır. Ancak yine de bazı kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi kullanım alanları vardır.

Ayrıntılı Anlatım

Tarihçe

Romalılar önceleri, Eski Mısırlıların yüzyıllarca önce yaptıkları gibi bazı sembolleri tekrarlayarak sayıları yazarlardı. Örneğin; XXXXX = 50, MDCLXVI = 1000 + 500 + 100 + 50 + 10 + 5 + 1 = 1666 ve DLXIII = 500 + 50 + 10 + 1 + 1 + 1 = 563 gibi. Sonraları da, çıkarmadan yararlanarak, daha kısa yazma yollarını ortaya koydular. Örneğin; XC = 100 -10 = 90 ve IX = 10 -1 = 9 gibi. Bu rakamları, ilk olarak Romalılar kullandıkları için, aritmetikte Roma rakamları ya da Romen rakamları olarak adlandırılırlar. Avrupa’da Roma rakamlarından günümüz rakamlarına geçiş Orta Çağ’da olmuştur. O yıllarda Avrupa’da hesap işleriyle uğraşan, daha ziyade toplama ve çıkarma işi yapan tüccarlara Roma rakamları daha pratik geldiğinden, bu rakamlar hemen terk edilememişlerdir.

 

Kökeni

Kaynaklar, Roma rakamlarının bir elin parmaklarından esinlenerek ortaya konduğunu belirtir. Romalılar; bugün kullandığımız 1, 2, 3, 4 rakamları yerine I, II, III, IV sembollerini ve 5’i belirtmek için de, ilk dört parmağı bitişik ve V şeklinde açılmış bir el işaretini sembol olarak kullandılar. 10’u belirtmek için de yine aynı şekilde açılmış iki ellerini el-kol eklemlerinden birleştirerek, yani iki V sembolünü birleştirerek kullanarak X sembolünü elde ettiler. 50 sayısı için L harfi, 100 sayısı için Latince centum (yüz) sözcüğünün ilk harfi olan C harfi, 500 sayısı için D harfi, 1000 sayısı için de yine Latince mille (bin) sözcüğünün ilk harfi olan M harfi kullanılır.

 

Kullanım Biçimi
Eksiltme yöntemi

Roma rakamları yazılırken aynı harf üç kezden daha fazla tekrar edilmez. Bunun sonucunda da 4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:
Roma rakamları ile IV IX XL XC CD CM
Batı Arap rakamları ile 4 9 40 90 400 900

Yine bu kuralla Roma rakamları ile yazılabilecek karakter sayısı açısından en uzun sayının 3888 (MMMDCCCLXXXVIII) olduğu görülür. Ancak Roma rakamlarında M’den büyük bir rakam olmadığından l000’den sonraki sayılarda bu kural bozulabilmektedir. Örneğin 4000, MMMM şeklinde yazılır. Soldaki rakamı sağdakinden çıkarıp yeni bir sayı elde etme yöntemi, sayıların okunuşunda ve dört işlemin uygulamalarında çeşitli karışıklıklara yol açmaktadır. Örneğin 1999’u gösteren MCMXCIX sayısının okunabilmesi için M CM XC IX biçiminde ayrılması gerekir. Burada M 1000’i, CM 900’ü (1000-100), XC 90’ı (100-10), IX ise 10’u (9-1) gösterir.

Çıkarmadaki hatalar

Roma rakamlarıyla çıkarma işlemi yapılırken, büyük sayıdaki sembollerden küçük sayıdakiler çıkarılır. Örneğin 78’den (LXXVIII) 26 (XXVI) çıkarıldığında geriye 52 (LII) kalmaktadır. Ancak 4 ve 9 sayılarını kullanırken yapılan işlemlerde, eksiltme yönteminden kaynaklanan bazı hatalar oluşmaktadır. Örneğin, 49’dan (XLIX) 24 (XXIV) çıkarılığında geriye L-V ‘den 45 kalmaktadır. Bu sorun eldeli çıkarma işleminde de göze çarpmaktadır. Örneğin 13’ten (XIII) 9’u (IX) çıkarırken geriye 2 (II) kalır.
Sıfır ve basamak kavramı

Romen rakamlarında sıfır sayısı ve basamak kavramı yoktur. Rakam, ifade ettiği sembol kadardır; yani X rakamı, hangi basamakta olursa olsun 10 ‘dur. Halbuki günümüzde kullandığımız Batı Arap rakamlarında 1 tek başınayken 1 ‘dir, ancak bir soldaki haneye geçtiğinde 10 değerini, iki soldaki haneye geçtiğinde de 100 değerini alır.

Büyük sayıların gösterimi

Roma rakamlarında, bir sayının bin katını göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyon katını göstermek için de ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi çizilerek ifade edilir.

V ya da (V) = 5.000

X ya da (X) = 10.000

L ya da (L) = 50.000

C ya da (C) = 100.000

D ya da (D) = 500.000

M ya da (M) = 1.000.000

Kullanım Alanları

Tüm bu nedenlerle günümüzün karmaşık işlemlerinde Roma rakamlarının kullanılması ideal değildir ve dört işlem yapma zorluğundan dolayı günümüzde fazla kullanılmamaktadırlar. Sıfır sayısının modern aritmetik sisteme katılmasıyla yeterlilikleri azalmıştır. Bazı usuller geliştirilse de, çok büyük sayılar sözkonusu olduğunda gelince, yetersiz kalmaktadırlar. Ancak yine de kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi dekoratif amaçlı bazı kullanım alanları vardır. Roma rakamlarının kullanışsızlığına örnek olarak şu anekdot verilebilir: Şöyle ki, Roma Forum Meydanı’ndaki süslü hitabet kürsüsünün “Columna Restrata” sütünunda 2.200.000 sayısını belirtmek için yirmi iki adet “yüz bin” i gösteren sembol (C) oyulmuştur.

Roma rakamları, Türkçe yazım kuralları gereğince de aşağıda bazıları yazılmış olan birçok yerde kullanılırlar:

  • * Kitapların başlangıçlarındaki sunuş ve önsöz gibi bölümlerde.
  • * Aynı adlı padişah ve kralların ayrılmasında: II. Ahmet, XVI. Louis gibi.
  • * Yüzyıl adlarında: XIX. yüzyıl gibi.
  • * Tarihi olaylarda: II. Viyana Kuşatması, I. Dünya Savaşı gibi.

Romen Rakamları

1 = I (primus)
2 = II (secundas)
3 = III (tertius)
4 = IV (quartus)
5 = V (quintus)
6 = VI (sextus)
7 = VII (septimus)
8 = VIII (octavus)
9 = IX (nonus)
10 = X (decimus)

11 = XI (undecimus)
12 = XII (duodecimus)
13 = XIII (tertius decimus)
14 = XIV (quartus decimus)
15 = XV (quintus decimus)
16 = XVI (sextus decimus)
17 = XVII (septimus decimus)
18 = XVIII (duodevicesimus
19 = XIX (undevicesimus)
20 = XX (vicesimus)

21 = XXI (vicesimus primus)
22 = XXII (vicesimus secundas)
23 = XXIII (vicesimus tertius)
24 = XXIV (vicesimus quartus)

30 = XXX (tricesimus)
40 = XL (quadragesimus)
50 = L (quinquagesimus)
60 = LX (sexagesimus)
70 = LXX (septuagesimus)
80 = LXXX (octogesimus)
90 = XC (nonagesimus)
100 = C (centesimus)

101 = CI (centesimus primus)
102 = CII (centesimus secundas)

200 = CC (ducentesimus)
300 = CCC (trecentesimus)
400 = CD (quadringentesimus)
500 = D (quingentesimus)
600 = DC (sescentesimus)
700 = DCC (septingentesimus)
800 = DCCC (octingentesimus)
900 = CM (nongentesimus)
1000 = M (millesimus)

1001 = MI (millesimus primus)
1002 = MII (millesimus secundas)
1003 = MIII (millesimus tertius)

1900 = MCM (millesnongentesimus)
1999 = MCMXCIX
2000 = MM (bismillesimus) century
2001 = MMI (bismillesimus primus)
2002 = MMII (bismillesimus secundas)
2003 = MMIII (bismillesimus tertius)
2004 = MMIV (bismillesimus quartus)

2100 = MMC (bismilles centesimus)

3000 = MMM (tresmillesimus)
4000 = MMMM (quadramillesimus)
5000 = V (quinmillesimus) (V’nin altında çizgi)
6000 = VM (sesmillesimus) (V’nin altında çizgi)
7000 = VMM (septuamillesimus) (V’nin altında çizgi)
8000 = VMMM (octomillesimus) (V’nin altında çizgi)
9000 = MX (nonamillesimus) (X’in altında çizgi)

10.000 = X (decies millesimus) (X’in altında çizgi)
10.001 = XI (decies millesimus primus) (ilk X’in altında çizgi)
10.010 = XX (decies millesimus decimus) (ilk X’in altında çizgi)
11.000 = XM (undecim millesimus) (ilk X’in altında çizgi)
12.000 = XMM (duadecim millesimus) (ilk X’in altında çizgi)
12.100 = XMMC ( ” ” centum) (X’in altında çizgi)
12.505 = XMMDV ( ” ” guingenti quinque) (X’in altında çizgi)

50.000 = L (quinqua millesimus) (L’nin altında çizgi)
50.100 = LC (quinqua millesimus centum) (L’nin altında çizgi)
50.500 = LD (quinqua illesimus quingenti) (L’nin altında çizgi)

60.000 = LX (sexa millesimus) (L ve X’in altında çizgi)
60.010 = LMX (sexa millesimus decem) (L’nin altında çizgi)
60.100 = LMC (sexa millesimus centum) (L’nin altında çizgi)

80.004 = LMMMIV (octo millesimus quartus) (L’nin altında çizgi)
90.099 = MCXCIX (nona millesimus nonus) (ilk C’nin altında çizgi)

100.000 = C (centies millesimus) (C’nin altında çizgi)
100.001 = CI (centum millesimus primus) (C’nin altında çizgi)
100.010 = CX (centum millesimus decem) (C’nin altında çizgi)

200.000 = CC (ducenta millesimus) (iki C’nin altında çizgi)
200.100 = CCC (ducenta millesimus centum) (ilk iki C’nin altında çizgi)
200.510 = CCDX ( ” ” quindecem) (iki C’nin altında çizgi)

500.000 = D (quingenti millesimus) (D’nin altında çizgi)
600.000 = DC (sescenti millesimus) (D ve C’nin altında çizgi)
600.606 = DCDCVI ( ” ” sescenti se x) (ilk D ve C’nin altında çizgi)
700.000 = DCC (sepcenti millesimus) (D’nin ve C’lerin altında çizgi)

1.000.000 = M (mille millesimus) (M’nin altında çizgi)
1.100.100 = MCC ( ” ” centum miliacentum) (M ve ilk C’nin altında çizgi)
1.300.000 = MCCC ( ” ” trecenti mille) (M ve C’lerin altında çizgi)

2.000.000 = MM (duamilia millesimus) (iki M’nin altında çizgi)
2.500.500 = MMDD ( ” ” quingenti milia quingenti) (M’lerin ve ilk D’nin altında çizgi)

111.890 Okunma 24 Kas 2010

Benzer Yazılar

Yorumlar

Yorumlar(4)
    • Bijuteri
      Bijuteri Aralık 16, 2011

      Her seferinde hatırlayıp, sonra kullanmadığımızdan dolayı unuttuğumuz Roma rakamları..


Sen de Yorumla!